Κεραμεικός

Ο αρχαιολογικός χώρος της μεγαλύτερης και σημαντικότερης νεκρόπολης της Αθήνας, ο Κεραμεικός, βρίσκεται στα βορειοδυτικά της Αρχαίας Αγοράς, κατά μήκος της οδού Ερμού, κοντά στη συμβολή της με την οδό Πειραιώς. Η περιοχή ορίζεται από τις οδούς Πειραιώς, Ερμού, Μελιδώνη, Σαλαμίνας και από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Ο ποταμός Ηριδανός, που πήγαζε από το Λυκαβηττό, διαρρέει το χώρο με κατεύθυνση νοτιοανατολικά-βορειοδυτικά. Η είσοδος στον Κεραμεικό βρίσκεται επί της Ερμού, ενώ το μουσείο όπου στεγάζονται τα ευρήματα των ανασκαφών έχει χτιστεί μέσα στο χώρο. Στα ανατολικά έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια του οχυρωματικού περιβόλου της Αθήνας με τις δύο κύριες πύλες της πόλης –την Ιερά Πύλη και το Δίπυλο–, καθώς και δημόσια κτήρια εντός των τειχών, όπως το Πομπείο και η Κρήνη.

Στα δυτικά απλώνεται το αρχαίο νεκροταφείο, όπου σώζονται εντυπωσιακά ταφικά μνημεία ιδιωτών, αλλά και τύμβοι νεκρών πολέμου που ενταφιάστηκαν δημοσία δαπάνη. Σύμφωνα με τον περιηγητή του 2ου αιώνα μ.Χ., Παυσανία, ο Κεραμεικός πήρε το όνομά του από τον προστάτη των κεραμέων Κέραμο, γιο του Διονύσου και της Αριάδνης, που ήταν και ο επώνυμος ήρωας του Δήμου των Κεραμέων. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούν την αρκετά πρώιμη ύπαρξη συνοικισμού κεραμέων στις όχθες του Ηριδανού. Ο χώρος των ανασκαφών αποτελεί ένα μόνο μέρος του αρχαίου δήμου. Τα ευρήματα μαρτυρούν ότι ο Κεραμεικός εκτεινόταν από τις βορειοδυτικές παρυφές της Ακρόπολης έως το άλσος του ήρωα Ακαδήμου, σε απόσταση περίπου 1,5 χλμ. O ιστορικός του 5ου αιώνα π.Χ. Θουκυδίδης αναφέρει ότι πριν από την κατασκευή του τείχους, το 478 π.Χ., ολόκληρος ο Κεραμεικός βρισκόταν εκτός των αρχαίων τειχών της πόλης.

Έτσι, όταν κατασκευάστηκε ο νέος οχυρωματικός περίβολος από το Θεμιστοκλή, ο δήμος χωρίστηκε σε αστική περιοχή και προάστιο, στον «έσω» και στον «έξω» Κεραμεικό. Από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., οι κάτοικοι της Αθήνας –όπως και άλλων ελληνικών πόλεων– σταμάτησαν να ενταφιάζουν τους νεκρούς τους εντός των ορίων της πόλης. Επέλεξαν έτσι τον Κεραμεικό ως το κατεξοχήν νεκροταφείο τους, που παρέμεινε σε λειτουργία έως και το 86 π.Χ., όταν ο Σύλλας πολιόρκησε και κατέστρεψε την πόλη. Μετέπειτα η περιοχή εγκαταλείφθηκε και σταδιακά καλύφθηκε από τις επιχώσεις (βάθους περίπου 10,60 μέτρων) του Ηριδανού. Το 1871 ξεκίνησαν οι ανασκαφές από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία, ενώ από το 1913 την ευθύνη των εργασιών στο χώρο ανέλαβε το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.